Od 17 maja 2025 roku publiczność Kunstverein w Salzburgu będzie miała okazję podziwiać prace Mikołaja Sobczaka na wystawie zatytułowanej „Moon, Sun, Mercury”. W trzech monumentalnych obrazach oraz subtelnych przypisach wizualnych poznański artysta tworzy portret władzy i jej załamania, odtwarza rozbitą historię oporu, propagandy i przetrwania. Ekspozycja będzie dostępna do 13 lipca 2025 roku. Instytut Adama Mickiewicza jest partnerem wystawy.

Ekspozycja Mikołaja Sobczaka w Austrii

Wystawa Mikołaja Sobczaka „Moon, Sun, Mercury” składa w całość rozbitą historię oporu, propagandy i przetrwania. W trzech monumentalnych obrazach oraz subtelnych przypisach wizualnych artysta czerpie z plakatów komunistycznych, tradycji ezoterycznych, archiwów queer oraz współczesnej krytyki techno-feudalizmu, tworząc portret władzy i jej załamania. Ekspozycja nie odtwarza wielkich narracji historycznych ani mitologicznych osi czasu – zamiast tego szykuje scenę dla choreografii bohaterów: queerowych aktywistów, wygnańców, rewolucjonistów, wyrzutków. Ich splątane losy ujawniają pęknięcia w historii i niedokończoną walkę o opór.

Kuratorką ekspozycji jest Mirela Baciak, dyrektorka Salzburger Kunstverein. Prezentowany artysta, Mikołaj Sobczak, to Poznaniak tworzący pomiędzy Warszawą a Düsseldorfem. W jego surrealnych, kolażowych narracjach centralne miejsce zajmują queerowi aktywiści. Specjalizuje się w malarstwie i sztukach wideo, uzupełniając je o elementy performatywne. Wernisażowi „Moon, Sun, Mercury” towarzyszył performance Mikołaja Sobczaka „Anti-Fascist Art Manifesto” pokazany w ramach „wild thinX: nonkonformistycznych praktyk w architekturze, designie i sztuce”.

 Mikołaj Sobczak's “Moon, Sun, Mercury” exhibition. Vernisage. Photographer: Bryan Reinhart

„Słońce”, „Księżyc” i „Merkury” – trzy wielkoformatowe prace Sobczaka

W centrum austriackiej wystawy znajduje się „Sun” („Słońce”) – dzieło, które podejmuje estetyczne i polityczne aspekty realizmu magicznego jako narzędzia przetrwania wobec przemocy i systemowego wymazywania. Narrację tworzy barwna obsada postaci: rewolucjonistka wprost z komunistycznej propagandy w pozie przypominającej Maga z Tarota, Goethe stanowiący przeciwwagę dla reakcyjnego romantyzmu oraz trujące rośliny, historycznie wykorzystywane w buntach przeciw feudalnym panom.

Podczas gdy Sun kreśli krajobraz oporu, „Moon” („Księżyc”) zanurza widza w przestrzeń dezorientacji przez zestawienie ikonografii kapitalizmu, groteski faszystowskiej i współczesnego kryzysu humanitarnego. „Rycerz Kapitalizmu” – postać zaczerpnięta z analizy Luc’a Boltanskiego i Ève Chiapello na temat ewoluujących uzasadnień kapitalizmu – zostaje przekształcony w potworne połączenie karykatur faszystów autorstwa George’a Grosza i współczesnych motywów techno-feudalnych. Postać Iron Mana zamyka pękniętą beczkę z napisem „kapitalizm” w faszystowskim pierścieniu, wizualizując przejście od kapitalistycznej deregulacji do autorytarnego zamknięcia – zgodnie z opisami teoretyków, takich jak Przemysław Wielgosz.

„Mercury” („Merkury”) z kolei przenosi uwagę na mechanizmy myślenia: mapy poznawcze, za pomocą których władza się reprodukuje, oraz pęknięcia, w których trwa wiedza alternatywna. Centralną postacią jest tu Eve Adams – polsko-żydowska imigrantka, której pionierskie lesbijskie pisarstwo doprowadziło do jej deportacji z USA i śmierci w Auschwitz. Margaret Leonard, tajna agentka, która zastawiła na Adams pułapkę, pojawia się jako aktywna uczestniczka procesu kryminalizacji i wymazywania. Towarzyszą im Catherine Deneuve w roli z in Belle de Jour, uosabiająca faszystowskie rozszczepienie kobiecości na sakralne macierzyństwo i demonizowaną seksualność oraz Stanisław Chmielewski – „Dobry Stasio”, którego pseudonim przywołuje nie tylko osobiste ciepło, ale też cichą heroiczność sieci gejowskich mężczyzn fałszujących dokumenty i wyprowadzających Żydów z warszawskiego getta. Narcyzm, wzmacniany przez ekonomię mediów społecznościowych, staje się polem, w którym nadzór i autoekspresja się przenikają.

 Mikołaj Sobczak's “Moon, Sun, Mercury” exhibition. Photographer: Bryan Reinhart

Narracje alternatywne, queer i i antyfaszystowska estetyka w sztuce

Podejście Mikołaja Sobczaka to zderzanie różnych obrazów, rozbijanie symboli i splatanie narracji w gęste konstelacje. Malarstwo staje się zarówno narzędziem, jak i bronią – ujawniając, jak historia jest pisana, zniekształcana, a czasem odzyskiwana. Sam artysta nie jest wobec tych historii obiektywny – sam jest w nie uwikłany, uwięziony między siłami, które próbuje wyciągnąć na światło dzienne, a tymi, od których nie potrafi się całkowicie uwolnić.

Ekspozycja „Moon, Sun, Mercury” to praktyka konstruowania kontr-historii. To także próba stworzenia estetyki antyfaszystowskiej dla współczesności, w której walka o obrazy, narracje i ciała nadal trwa i jest daleka od zakończenia.

Wystawa zrealizowana na zamówienie i przy współpracy z Salzburger Kunstverein. Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.