29 października 2024 w Muzeum Narodowym - Pałacu Wielkich Książąt Litewskich w Wilnie odbył się wernisaż wystawy pt.: „Pacowie. Lilie w Ogrodzie Historii” prezentującej około 300 eksponatów z Litwy, Polski i Ukrainy, które opowiadają o rodzie Paców - jednej z najwybitniejszych rodzin magnackich Wielkiego Księstwa Litewskiego. Instytut Adama Mickiewicza był jednym z organizatorów wydarzenia.

Kim byli Pacowie?

Ród Paców, ze względu na rolę w dziejach Litwy, można porównać do roli Radziwiłłów czy Sapiehów w historii Rzeczpospolitej. Pacowie to jedna z najstarszych, najbardziej wpływowych rodzin magnackich w Wielkim Księstwie Litewskim. W II połowie XVII w. zdominowali oni życie polityczne i społeczne ówczesnego państwa litewskiego piastując wówczas liczne stanowiska. Mimo swoich osiągnięć i wkładu w rozwój Księstwa, Pacowie byli dotychczas mniej rozpoznawalni ze względu na to, że ród wygasł w XVIII w. Lepszemu zrozumieniu ich wyjątkowości służyć ma właśnie otwarta wystawa w stolicy Litwy.

Ekspozycja w Muzeum Narodowym - Pałacu Wielkich Książąt Litewskich w Wilnie poświęcona Pacom ukazuje ród na tle dziejów Wielkiego Księstwa Litewskiego i jego kultury, z zaakcentowaniem najwybitniejszych przedstawicieli rodziny – ich działalności i fundacji artystycznych. O ich niezwykłej roli może świadczyć fakt, że w II połowie XVII wieku mówiło się nawet o istnieniu specyficznego "baroku pacowskiego" na Litwie. Wystawa to swego rodzaju pomnik ilustrujący znaczenie zasług rodziny i jej wyjątkowe dziedzictwo, w sytuacji gdy nie ma potomków, którzy byliby w stanie zarządzać dziedzictwem przodków, gromadzić zbiory czy budować historyczny obraz członków rodziny.

Ekspozycja „Pacowie. Lilie w Ogrodzie Historii” w Muzeum Narodowym - Pałacu Wielkich Książąt Litewskich w Wilnie
Fot. Deimantės Šuliauskaitės

Lilie – symboliczne działania w symbolicznym miejscu

Wileński Pałac Wielkich Książąt Litewskich (lit. Lietuvos valdovų rūmai), w którym mieści się Muzeum Narodowe, odbudowano w XXI w. na podstawie zachowanych źródeł archiwalnych. Budynek jest nie tylko miejscem spotkań z kulturą, ale też symbolem ciągłości państwa litewskiego, ponieważ to właśnie w tej historycznej lokalizacji swoją siedzibę mieli najbardziej wpływowi przedstawiciele państwa na przestrzeni wieków, a jednym z nich był Krzysztof Zygmunt Pac piastujący w XVII w. urząd wielkiego kanclerza litewskiego. W rodowym herbie Paców centralne miejsce zajmuje lilia, dlatego też otwarcie wystawy 29 października br.

rozpoczęło się symbolicznym zasadzeniem trzech bulw tych kwiatów w przypałacowym ogrodzie renesansowym przez dyrektora Muzeum Vydasa Dolinskasa, kuratorkę wystawy prof. dr hab. Annę Czyż oraz przedstawiciela Instytutu Adama Mickiewicza, nawiązując do tytułowych „Lilii w ogrodzie”. Kwiaty te są też nieodzownym elementem wystawy, ponieważ pojawiają się na wielu eksponatach i materiałach archiwalnych. Jednym z nich jest drzewo genealogiczne rodu sprzed 300 lat, gdzie młodsze pokolenia przedstawiono jako wizerunki postaci wyrastające z lilii, co nadaje dodatkowego znaczenia tej roślinie w kontekście całej wystawy i podkreśla jej związek z Pacami.

Ekspozycja „Pacowie. Lilie w Ogrodzie Historii”

Na wystawie „Pacowie. Lilie w Ogrodzie Historii” zgromadzono łącznie około 300 eksponatów: obrazy, grafiki, rzeźby, tkaniny, złotnictwo i inne dzieła sztuki użytkowej, rysunki i projekty, stare fotografie, autentyczne dokumenty i wczesne druki, broń i zbroje, a także inne zabytki z muzeów, bibliotek, archiwów, kościołów, klasztorów i zbiorów prywatnych Litwy, Polski i Ukrainy. Na szczególną uwagę zasługują zabytki architektury Paców, zdumiewające dzieła złotnictwa sakralnego, wspaniałe stroje liturgiczne, imponujące gobeliny heraldyczne i cenne obrazy, w tym portrety Paców, których zachowało się stosunkowo niewiele. Ekspozycję ulokowano na 3 piętrach Muzeum, dzieląc ją na kilka obszarów tematycznych jak np. militaria, obiekty związane z budynkami sakralnymi, czy artefakty pochodzące z dawnych siedzib rodowych.

Współpraca ponad granicami geograficznymi

Wystawa powstała dzięki współpracy aż 52 różnych instytucji z trzech krajów – Litwy, Polski i Ukrainy, które udostępniły swoje zbiory, a nawet elementy wyposażenia (jak np. barokowe ikony z Klasztoru w Pożajściu na Litwie). Organizacja wystawy była nie tylko udaną współpracą międzyinstytucjonalną, ale też platformą do wymiany myśli i dialogu ekspertów ponad podziałami geograficznymi.

Wystawa w Pałacu Wielkich Książąt Litewskich w Wilnie będzie dostępna do zwiedzania do 26 stycznia 2025.

Ekspozycja „Pacowie. Lilie w Ogrodzie Historii” w Muzeum Narodowym - Pałacu Wielkich Książąt Litewskich w Wilnie
Fot. Deimantės Šuliauskaitės

• Patroni wystawy: Prezydent Republiki Litwy Gitanas Nausėda, Arcybiskup Metropolitalny Wilna Gintaras Grušas, Arcybiskup Metropolitalny Kowna Kęstutis Kėvalas.
• Organizatorzy: Muzeum Narodowe - Pałac Wielkich Książąt Litewskich w Wilnie, Instytut Adama Mickiewicza.
• Wystawę dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
• Współorganizatorzy: Bažnytinio paveldo muziejus, Vilniaus universiteto biblioteka
• Partnerzy: Kaišiadorių Vyskupijos Kurija, Kauno arkivyskupijos Kurija (Kauno arkivyskupija), Lietuvos nacionalinis dailės muziejus, Lietuvos nacionalinis muziejus, Panevėžio Vyskupuijos Kurija, Telšių vyskupija Kurija, Vilniaus Arkivyskupijos Kurija, Zamek Królewski w Warszawie
• Sponsor specjalny: Hotel PACAI, Vilnius
• Sponsorzy: BTA Vienna Insurance Group, DOJUS agro, LRT, Lietuvos Rytas, lrytas.lt, JCDecaux, Legendos Žmonės.

Instytut Adama Mickiewicza (IAM) łączy polską kulturę z ludźmi na całym świecie. Jako instytucja państwowa, tworzymy trwałe zainteresowanie polską kulturą i sztuką, wzmacniając obecność polskich artystek i artystów na globalnej scenie. Inicjujemy innowacyjne projekty, wspieramy międzynarodową współpracę oraz wymianę kulturalną. Promujemy twórczość zarówno uznanych, jak i obiecujących twórców, ukazując różnorodność i bogactwo naszej kultury. Prowadzimy także portal Culture.pl, stanowiący wszechstronne źródło wiedzy o polskiej kulturze.