Instalacja "One Man Does Not Rule a Nation" w Ghanie – wystawa polskich kuratorów wokół Sword Monument

Wystawa "One Man Does Not Rule a Nation" przybliża historię, konteksty powstania oraz idee, jakie uosabiał Sword Monument – ghański pomnik autorstwa polskiej projektantki Aliny Ślesińskiej. W 60. rocznicę jego odsłonięcia, od 6 września 2025 w Akrze i od 13 września 2025 w Tamale, zaprezentowane zostaną równolegle instalacje Maxa Cegielskiego i Janka Simona. Projekt ten jest pierwszą inicjatywą Instytutu Adama Mickiewicza realizowaną na kontynencie afrykańskim.

Zapomniany pomnik, niezapomniana historia – Sword Monument Aliny Ślesińskiej

W maju 1965 roku w mieście Winneba w Ghanie odsłonięto Sword Monument – efekt półtorarocznej pracy polskiej artystki Aliny Ślesińskiej. Monument stanowił dowód na bliską współpracę między Polską a Ghaną na początku lat 60. XX wieku. Rzeźba miała formę miecza zwieńczonego głową Kwamego Nkrumaha, ówcześnie pełniącego urząd pierwszego prezydenta niepodległej Ghany. Jednak zaledwie kilka miesięcy później, podczas wojskowego zamachu stanu który obalił rząd, pomnik został całkowicie zniszczony. Do dziś przetrwał jedynie jego betonowy fundament.

Pomnik miał propagandowy charakter – został ustawiony przed Ideologicznym Instytutem Nkrumaha, miejscem szkolenia krajowych elit oraz bojowników i partyzantów z afrykańskich państw walczących o niepodległość. Jego forma nawiązywała do tradycji ludów Efutu i Aszanti, a także do roli prezydenta jako „miecza przeciw kolonializmowi” i imperializmowi Zachodu. Podobno Sword Monument był wówczas największym pomnikiem na kontynencie afrykańskim. Ceremonia jego odsłonięcia zbiegła się w czasie z międzynarodową konferencją Afro-Azjatyckiej Organizacji Solidarności Ludów – pierwszą z udziałem delegacji z Polski. Alina Ślesińska w swoim dziele, zgodnie z panującymi wtedy ideologiami, połączyła sztukę i przesłanie PRL z wizją polityczną Nkrumaha.

Instalacja artystyczna "One Man Does Not Rule a Nation"  jako forma pamięci i rekonstrukcji

W 60. rocznicę odsłonięcia pomnika współczesna polska instalacja artystyczna pojawi się w dwóch miastach: Akrze – stolicy Ghany, oraz w Tamale – stolicy Regionu Północnego. "One Man Does Not Rule a Nation" ("Człowiek nie rządzi narodem w pojedynkę") Maxa Cegielskiego i Janka Simona nawiązuje bezpośrednio do betonowego fundamentu dawnego pomnika, rekonstruując formę Sword Monument w technologii druku 3D. Ekspozycję uzupełniają materiały archiwalne oraz nagrania wykonane przez kuratorów. To zarówno rekonstrukcja relacji PRL z dekolonizującą się Afryką, jak i przypomnienie o wizjonerskiej artystce oraz idealistycznym polityku, których ścieżki przecięły się w Ghanie lat 60.

Instalacja osadza pomnik w szerokim kontekście geopolitycznym i ekonomicznym. Sword Monument można interpretować jako symbol epoki afro-optymizmu – czasu wielkich niespełnionych nadziei związanych z wolnością i szybkim rozwojem kontynentu. To także utracone dziedzictwo Nkrumaha i jego idei panafrykanizmu oraz możliwa zachęta do dalszej emancypacji kobiet – zarówno w społeczeństwie, jak i w sztuce. Dziś, w ramach projektu "One Man Does Not Rule a Nation", twórcy spoglądają w przeszłość, by wyobrazić sobie bardziej sprawiedliwą i opartą na solidarności globalną przyszłość.

Polsko-ghańska współpraca artystyczna - sztuka jako dialog międzykontynentalny

Tytuł instalacji pochodzi od wzoru na tkaninie kente (jedwabno-bawełnianym wyrobie tkackim wykonanym z przeplatanych pasków materiału, charakterystycznym dla plemion z Afryki Zachodniej) w kolorach złota, czerwieni i błękitu, stworzonego w 1958 roku na ślub Kwamego Nkrumaha z Fathią Rizk. Po obaleniu prezydenta w 1966 roku ten sam układ symboli interpretowany był jako „Obaakofo mmu man” – „Człowiek nie rządzi narodem w pojedynkę”. Dziś, gdy wśród ghańskich artystów, intelektualistów i polityków powracają echa idei Nkrumaha: panafrykanizmu, antykolonializmu i społecznej równości, znaczenie tego wzoru ulega ponownej reinterpretacji.

W instalacji sztuka pełni rolę języka dialogu między Europą a Afryką – ponad granicami geograficznymi i historycznymi podziałami. Równoległe instalacje w FCA Ghana w Akrze i Red Clay Studio w Tamale są rozwinięciem pracy pierwotnie zamówionej na Biennale w Lublanie i Festiwalu Survival Kit w Rydze w 2023 roku, a następnie prezentowanej w ramach wystawy w TRAFO Trafostacji Sztuki w Szczecinie. Gospodarze to uznane ghańskie instytucje kulturalne. Red Clay Studio w Tamale to kompleks pracowni i przestrzeni pełniących funkcje galerii, miejsca pracy, archiwum i stałej kolekcji. Oferuje bezpłatne programy publiczne, angażując lokalne społeczności w eksperymenty artystyczne i kuratorskie. Foundation for Contemporary Art – Ghana (FCA–Ghana) w Akrze to organizacja artystyczna zrzeszająca sieć artystów, prowadząca przestrzenie projektowe i zaangażowana w krytyczny rozwój sztuki współczesnej w Ghanie. Działa na styku wystaw, badań, edukacji, dialogu publicznego i rezydencji artystycznych – promując praktyki kolektywne, eksperymentalne i partycypacyjne. W linii prostej Polskę i Ghanę dzieli ponad 5000 kilometrów, jednak we wrześniu projekt pokazuje, że sztuka może być mostem łączącym kontynenty – przestrzenią spotkania idei, pamięci i wspólnych wartości.

Instalacja "One Man Does Not Rule a Nation" ("Człowiek nie rządzi narodem w pojedynkę") w Ghanie:

• Kuratorzy: Max Cegielski & Janek Simon

• Prezentacja w Akrze:

  • Daty: 6 września 2025 – 6 października 2025

  • Miejsce: Foundation for Contemporary Art, Akra, Ghana

  • Więcej informacji: fcaghana.org

• Prezentacja w Tamale:

  • Daty: 13 września 2025 – 12 grudnia 2025

  • Miejsce: Red Clay Studio, Tamale, Ghana

  • Więcej informacji: redclay_studio

• Organizatorzy: TRAFO Trafostacja Sztuki w Szczecinie, Instytut Adama Mickiewicza

• Partnerzy: The Foundation for Contemporary Art—Ghana (FCA–Ghana), Red Clay Studio

• Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego

• Równolegle inna wersja instalacji prezentowana jest w Muzeum Sztuki Afrykańskiej w Belgradzie