Od stycznia do czerwca 2025 roku, w czasie, gdy Polska sprawowała przewodnictwo w Radzie Unii Europejskiej, zagraniczny program kulturalny Culture Sparks Unity, realizowany przez Instytut Adama Mickiewicza dzięki zaangażowaniu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, stał się jednym z kluczowych narzędzi soft power Polskiej Prezydencji. Pokazując, że kultura ma siłę budowania wspólnoty, program przekładał polityczne priorytety – młodość, solidarność i bezpieczeństwo – na uniwersalny język kultury i doświadczenia wspólne dla całego kontynentu.
W ciągu sześciu miesięcy zrealizowano ponad 200 wydarzeń w 30 krajach Europy, z udziałem ponad 1200 artystek i artystów z Polski i zagranicy. Program przyciągnął ponad 350 tys. bezpośrednich uczestników, tworząc przestrzeń do autentycznej wymiany, współpracy i dialogu. Świadomie wykraczał poza granice Unii Europejskiej, docierając do państw takich jak Serbia, Gruzja, Macedonia Północna czy Mołdawia, a także włączając artystów i artystki, którzy znaleźli w Polsce schronienie i wnieśli do programu swoje unikalne doświadczenia. Obejmował szerokie spektrum dziedzin – od sztuk wizualnych, przez muzykę, literaturę, film, teatr, aż po taniec i performans – i prezentował twórczość zarówno uznanych twórców, jak i młodego pokolenia artystów i artystek, którego promocja była jednym z filarów programu.
Młodość została pokazana jako siła napędowa nowoczesnej Europy – artyści i artystki młodego pokolenia byli obecni w najważniejszych europejskich instytucjach i w międzynarodowej prasie. Europejska publiczność miała okazję zobaczyć najciekawszych twórców i twórczynie polskiej sceny performatywnej, w tym występy m.in.: Hany Umedy, Alexa Baczyńskiego-Jenkinsa, Wojciecha Grudzińskiego czy Pawła Sakowicza. W Mołdawii, Budapeszcie i Brukseli odbyły się wystawy poświęcone artystkom i artystom nowego pokolenia. Ich prace można było zobaczyć m.in. na wystawie „Bujność. Sztuka kobiet XXI wieku” w Kiszyniowie, „European Kinship – Eastern European Perspective” w jednym z najważniejszych europejskich ośrodków fotografii – Capa Center w Budapeszcie, czy w Brukseli podczas PhotoBrussels Festival. To w końcu prace artystek młodego pokolenia zainaugurowały trwający pół roku program. Instalacje Alicji Białej i Alicji Patanowskiej stanęły w najważniejszych dla wspólnoty europejskiej przestrzeniach – budynkach Rady Unii Europejskiej i Parlamentu Europejskiego w Brukseli.
Wystawa Familiar Strangers w Bozar, fot. Kuba Celej / IAM
Solidarność znalazła swoje odzwierciedlenie w projektach poruszających temat wojny i oporu, takich jak spektakl „Matki. Pieśń na czas wojny” Marty Górnickiej, program filmowy „Solidarity on Screen” czy odbywający się na terenie objętej wojną Ukrainy cykl „Wiersze w schronach”. Do udziału w programie zostali zaproszeni artyści i artystki z krajów objętych wojną i represjami, którzy w Polsce znaleźli bezpieczną przestrzeń ekspresji artystycznej. Bezpieczeństwo – rozumiane jako wolność wypowiedzi – wybrzmiało poprzez oddanie głosu osobom, które musiały opuścić swój kraj, w projektach takich jak wystawa „Familiar Strangers” w Brukseli czy cykl debat Identity Crisis Network odbywający się w krajach Europy Wschodniej.
Zwieńczeniem programu była uroczysta gala finałowa w Brukseli, podczas której odbyła się światowa premiera utworu „Unity” skomponowanego przez Aleksandra Dębicza i wykonanego przez Jakuba Józefa Orlińskiego z zespołem wybitnych polskich instrumentalistów i instrumentalistek. Retransmisję koncertu będzie można zobaczyć na antenie TVP Kultura 5 lipca o godz. 22 oraz 6 lipca o godz. 13.
Gala zamknięcia zagranicznego programu kulturalnego Polskiej Prezydencji w Radzie UE, fot. Jakub Celej / IAM
Program Culture Sparks Unity nie tylko zrealizował ambitne cele kulturalne, ale również stworzył trwałe podstawy dla przyszłej współpracy międzynarodowej. Nawiązanie i wzmocnienie relacji z kluczowymi instytucjami, promocja młodych artystek i artystów na arenie międzynarodowej oraz umocnienie wizerunku Polski jako otwartego i zaangażowanego partnera to najważniejsze, długofalowe efekty tego przedsięwzięcia.
– Skala przedsięwzięcia – współpraca z dziesiątkami partnerów w całej Europie, zaangażowanie niemal 1200 artystek i artystów, ponad 200 wydarzeń w 30 krajach – to nie tylko imponujące liczby, ale dowód na to, że kultura może być skutecznym narzędziem budowania trwałych relacji międzynarodowych. Zagraniczny program kulturalny Polskiej Prezydencji był nie tylko pokazem naszych możliwości, lecz także sprawdzianem gotowości do działania w nowym europejskim wymiarze kultury – opartym na partnerstwie, zaufaniu i współodpowiedzialności. Z tego półrocza wynieśliśmy coś więcej niż sukces organizacyjny: nowe relacje, doświadczenie pracy ponad granicami i przekonanie, że Polska może być inicjatorką wspólnych europejskich projektów kulturalnych. Dla Instytutu Adama Mickiewicza to początek kolejnego etapu europejskiej współpracy – który chcemy rozwijać z ambicją i zaangażowaniem – mówi Olga Wysocka, Dyrektorka Instytutu Adama Mickiewicza.
Culture sparks unity, spot prezydencji, fot. Kuba Celej / IAM
– Rozpoczynając ten program, zadaliśmy sobie proste, ale fundamentalne pytanie: czy kultura naprawdę może łączyć? Po sześciu miesiącach, setkach wydarzeń i tysiącach przemierzonych kilkometrów w całej Europie odpowiedź jest jednoznaczna. Znajdujemy ją w nowo zawiązanych relacjach, w mostach zaufania budowanych między artystkami, artystami, instytucjami i publicznością, w emocjach, które – raz wyzwolone – wciąż rezonują. Za imponującymi liczbami kryje się to, co najważniejsze: ludzkie historie. Każde spotkanie, które przerodziło się w rozmowę. Każda rozmowa, która zbudowała porozumienie. Culture Sparks Unity nie było tylko prezentacją polskiej kultury. To był wspólny projekt wyobraźni – europejskiej, otwartej, różnorodnej – która pozwala przekraczać granice i odnajdywać wspólnotę, której fundamentem jest wrażliwość. Przez pół roku opowiadaliśmy Europie o Polsce słowem, obrazem, dźwiękiem, gestem. I zostaliśmy wysłuchani. Zostawiamy po sobie nie tylko wspomnienia, ale przede wszystkim energię, która – głęboko w to wierzę – będzie inspirować nasze działania jeszcze długo po zakończeniu prezydencji – podsumowuje Olga Brzezińska, Wicedyrektorka Instytutu Adama Mickiewicza, odpowiedzialna za zagraniczny program kulturalny Polskiej Prezydencji.
