Od 9 maja do 30 czerwca 2025 zwiedzający Królewskie Muzeum Sztuki i Historii w Brukseli będą mieli okazję podziwiać monumentalną interwencję jednej z najbardziej uznanych współczesnych polsko-romskich artystek Małgorzaty Mirgi-Tas. Imponujących rozmiarów praca w formie tkaniny zastąpi jedną z XVI-wiecznych tapiserii ze stałej kolekcji Muzeum. Obecne, jednak marginalizowane w oryginalnych dziełach, romskie kobiety i dzieci w pracy Mirgi-Tas staną się głównymi bohaterkami opowieści. Artystka po raz kolejny podejmuje krytyczny dialog z historią sztuki, przywracając głos grupom dotąd pomijanym lub wykluczonym z europejskiego kanonu. Kuratorem interwencji Sawore, Sawore, Sawore (Everything, everything, everything) jest Wojciech Szymański, a współorganizuje ją Instytut Adama Mickiewicza w ramach zagranicznego programu kulturalnego Polskiej Prezydencji w Radzie Unii Europejskiej 2025.
Obecne, ale niewidoczne w europejskiej historii sztuki
Interwencja Małgorzaty Mirgi-Tas w brukselskim muzeum wejdzie w dialog ze stałą ekspozycją muzealną, na którą składa się osiem z dziesięciu tkanin cyklu zatytułowanego Historia Jakuba. Seria, zaprojektowana przez Bernarda van Orleya i wykonana w pracowni Willema de Kempeneera w XVI wieku, jest jednym z najważniejszych przykładów szesnastowiecznej brukselskiej sztuki tapiserii i arcydziełem gatunku. To także nieczęsty przykład dzieła sztuki dawnej, przy którym – jako modele i modelki – pracowały romskie kobiety i dzieci. Ich liczne portrety znalazły się na większości tkanin składających się na cykl, mają tam jednak funkcję drugoplanową, stanowiąc orientalny szafaż mający wzbudzić ciekawość odbiorców.
Imponujących rozmiarów praca Małgorzaty Mirgi-o wymiarach 425 cm x 600 cm tymczasowo zastąpi jeden z ośmiu oryginalnych elementów „Historii Jakuba”, odwzorowując tradycyjną strukturę XVI-wiecznej tapiserii i jej główną scenę. Artystka wykorzysta w tkaninie romskie motywy oraz wizerunki romskich modelek z dziećmi użyte w oryginalnych tapiseriach, tym razem staną się one jednak centralnymi postaciami opowieści. W ten sposób odzyska ich wizerunki i nada im sprawczą rolę, przepisując narrację cyklu Historii Jakuba i przesuwając punkt ciężkości z nie-romskich twórców i kolekcjonerów na tych, których dotąd pomijano.
Fragment pracy "Sawore sawore sawore", fot. Daniel Rumiancew
Dialog między przeszłością, a teraźniejszością
W ten sposób artystka po raz kolejny podejmuje krytyczny dialog z historią sztuki, pytając o miejsce Romów w jej kanonie i mechanizmy wykluczenia obecne w instytucjonalnej narracji muzeów. Przeplatając współczesne portrety romskie zaczerpnięte z osobistego archiwum fotograficznego artystki i jej rodziny z obrazami historycznymi, Mirga-Tas stworzy dynamiczny dialog między przeszłością a teraźniejszością. Biblijna narracja „Historii Jakuba” zostanie w ten sposób przeniesiona do współczesnego kontekstu i zaoferuje krytyczne spojrzenie na współczesną politykę migracyjną i mniejszościową w Unii Europejskiej.
Małgorzata Mirga-Tas niejednokrotnie w swojej twórczości za punkt odniesienia stawiała dzieła sztuki dawnej. Jej indywidualna wystawa „Wyjście z Egiptu” (2021), prezentowana w Galerii Arsenał w Białymstoku, inspirowana była siedemnastowiecznymi grafikami Jacques’a Callota. Natomiast wystawa „Przeczarowując świat” w Pawilonie Polskim podczas 59. Biennale Sztuki w Wenecji (2022) odwoływała się do Callota oraz piętnastowiecznych fresków z Palazzo Schifanoia w Ferrarze. Artystka dokonywała także interwencji podczas wystawy „Camere con vista. Aby Warburg, Firenze e il laboratorio delle immagini” (2023) w Galerii Uffizi we Florencji, umieszczając w jej przestrzeni tkaninę nawiązującą do znajdującego się we florenckiej kolekcji „Pokłonu Trzech Króli” autorstwa Gentile da Fabriano. Jej interwencje w sztukę dawną są jednak nie tylko prostym sięgnięciem po ikonografię dawną i jej ponownym wykorzystaniem. Artystka konsekwentnie w centrum swoich prac umieszcza przedstawicielki i przedstawicieli romskiej społeczności wymazanych z oficjalnych muzealnych narracji.
Prace Małgorzaty Mirgi-Tas w Brukseli i Kiszyniowie
W ramach zagranicznego programu kulturalnego Polskiej Prezydencji prace artystki pokazywane będą aż w trzech miejscach Europy, w tym na wystawie „Familiar Strangers. Eastern Europeans (Znajomi Nieznajomi)” w Brukseli oraz „Bujność. Sztuka kobiet w XXI w.” Kiszyniowie.
Wystawa „Familiar Strangers”, którą otwarto 4 marca 2025 w Centrum Sztuk Pięknych Bozar w Brukseli, przygląda się przemianom w Europie Wschodniej z perspektywy artystek i artystów mieszkających w Polsce. Ekspozycja oddaje głos osobom z diaspor i mniejszości, a także tym, którzy poprzez sztukę i aktywizm poszerzają rozumienie sfery publicznej. Wystawa kuratorowana przez Joanną Warszę potrwa do 29 czerwca 2025.
Z kolei wystawa „Bujność. Sztuka kobiet w XXI w.”, inaugurowana 4 kwietnia 2025 w Mołdawii, prezentuje prace 16 artystek młodej i najmłodszej sceny kulturalnej w Polsce. Projekt celebruje kobiecą radość życia, wolność i siłę, ale też twórczą energię i poczucie wspólnoty. Wystawa kuratorowana przez Dorotę Monkiewicz potrwa do 18 maja 2025 roku.
Małgorzata Mirga-Tas w pracowni, fot. Kuba Celej / IAM
Sztuki wizualne i performatywne w zagranicznym programie kulturalnym Polskiej Prezydencji w Radzie Unii Europejskiej 2025
Wystawa pracy Małgorzaty Mirgi-Tas jest częścią zagranicznego programu kulturalnego Polskiej Prezydencji w Radzie Unii Europejskiej 2025. Program, organizowany przez Instytut Adama Mickiewicza pod hasłem „Culture Sparks Unity”, ma na celu promowanie idei solidarności i międzynarodowej współpracy. Prezentuje najciekawsze zjawiska współczesnej polskiej sceny artystycznej, na pierwszym planie stawiając nowe pokolenie. Co jeszcze w dziedzinie sztuk wizualnych wydarzy się do końca czerwca w ramach programu?
- 13 lutego – 20 kwietnia 2025: Wystawa „EUROPEAN KINSHIP. An Eastern European Perspective” w ramach cyklu „Fotografia – więcej niż rzeczywistość. Sztuka obrazowania” (Robert Capa Contemporary Photography Center, Budapeszt)
- 14 marca – 29 czerwca 2025: (PROGRAM TOWARZYSZĄCY) Wystawa „Familiar Strangers”, kuratorka: Joanna Warsza (Centrum Sztuk Pięknych Bozar, Bruksela)
- 27 marca – 25 kwietnia 2025: Wystawa Lii Dostlievy „The Book of Long Objects” w Instytucie Polskim w Budapeszcie (wydarzenie towarzyszące wystawie „European Kinship, Eastern European Perspectives” w Robert Capa Contemporary Photography Center)
- 16–27 kwietnia 2025: Wystawa prac Sainera (Przemysława Blejzyka) – „Kolorganism” (Künstlerhaus, Wiedeń)
- 25–27 kwietnia 2025: „Unending love, or love dies, on repeat like it’s endless”, chor. Alex Baczyński-Jenkins w ramach cyklu „Wybrane polskie spektakle na europejskich festiwalach teatralnych” (Réplika Teatro | Centro Internacional de Creación, Madryt)
- 9 maja – 30 czerwca 2025: Prezentacja pracy Małgorzaty Mirgi-Tas (Królewskie Muzeum Sztuki i Historii, Bruksela)
- 14–16 maja 2025: Spektakl choreograficzny „Malign Junction (Goodbye, Berlin)” Alexa Baczyńskiego-Jenkinsa na belgijskim Kunstenfestivaldesarts w ramach cyklu „Wybrane polskie spektakle na europejskich scenach i festiwalach teatralnych” (Kunstenfestivaldesarts, Bruksela)
- 23–25 maja: Konferencja Identity Crisis Network (Online, Muzeum Sztuki Współczesnej w Zagrzebiu, Chorwacja)
Szczegółowe informacje na temat całości zagranicznego programu kulturalnego polskiej Prezydencji można znaleźć na stronie: https://poland2025eu.culture.pl/.